Đôi điều về dinh dưỡng và vệ sinh quanh bữa ăn ngày tết

Ăn Tết hay chơi Tết?

Mấy năm gần đây - do kinh tế phát triền, đời sống của nhân dân được nâng lên, một bộ phận người dân có nhu cầu đi chơi, đi du lịch, thưởng ngoạn, đón xuân ở nơi này, nơi khác trong dịp Tết. Đáp ứng một phần nguyện vọng đó của một bộ phận người dân, Chính phủ cũng đã tạo điều kiện bằng cách cho nghỉ bù, làm bù để có đợt nghỉ Tết dài hơn. Đối với những người này, Tết không còn là ăn Tết nữa mà là nghỉ Tết, là vui Tết, đi chơi Tết,…

Ngày nay, nhu cầu đón Tết, vui xuân có những thay đổi đáng kể. Ăn uống trong ngày Tết không còn là điều tối quan trọng nữa; tuy nhiên với người bệnh đái tháo đường thì vẫn là cả một “vấn đề”, đó là sự thay đổi nhịp sống thường ngày do ăn, uống, ngủ nghỉ thất thường.

Phải chăng “ ăn vào người chứ có mất đi đâu”?

Nếu xét về góc độ tài chính, ngày Tết vẫn là những ngày hầu hết mọi gia đình chi phí rất nhiều cho các loại đồ uống, bánh mứt kẹo, thực phẩm,… tăng hơn hẳn ngày thường về số lượng, chủng loại và chất lượng. Nếu về thăm một vùng quê nào đó vào những ngày 28, 29, 30 Tết ta dễ dàng nhận thấy không khí chuẩn bị tết như rửa lá dong, gói bánh chưng hay mổ bò, giết lợn,… Khi đi thăm hỏi, chúc tết các gia đình trong thành phố trong những ngày Tết ta dễ dàng nhận thấy những gương mặt đỏ bừng, những chai rượu tây đang uống dở hay hàng đống vỏ bia chai, bia lon nơi góc nhà, ngoài sân mà chủ nhân của nó không cố tình giấu giếm. Khi được khuyên hãy tiết kiệm, hay đừng no dồn đói góp cũng đã có những ý kiến biện minh rằng “ăn vào người chứ có mất đi đâu! Thực ra thì,… Đúng vậy nhưng cũng không phải vậy. Khoa học đã chứng minh được rằng không phải cứ ăn vào bao nhiêu là cơ thể sẽ tiêu hóa, hấp thu được bấy nhiêu. Khi đã hấp thu rồi thì không phải cứ hấp thu (vào máu) được bao nhiêu thì sử dụng được từng ấy. Ví dụ: một ngày, một người thường chỉ cần 1,2 mg vitamin B1, 1,8 mg vitamin B2 và 75 mg vitamin C là đủ, nếu ăn (hoặc uống) vào nhiều thì cơ thể cũng lại thải ra ngoài theo nước tiểu mà thôi. Hoặc như đối với protein (chất đạm), bình thường một người lớn cần từ 1gr/kg thể trọng (khoảng 60gr với người nặng 60 kg)- cơ thể sẽ tạo ra một bilan cân bằng (chỉ tiêu hao bằng chừng ấy không thừa cũng không thiếu. Nhưng chỉ cần ăn thêm 20gr chất đạm một ngày (tương đương một lạng thịt lợn nạc, thì cũng phải mất 6 ngày sau cơ thể mới lập lại được sự cân bằng ni tơ cho sự tăng thêm đó, do đó trong mấy ngày tết dù ta có ăn tăng thêm nhiều chất đạm bao nhiêu thì cơ thể cũng không hấp thu thêm được là bao.

Không nên ăn nhiều, cũng đừng quá chén!

Nếu ăn một cái Tết linh đình thì không chỉ đơn thuần là lãng phí về tài chính. Ăn nhiều cũng có những ảnh hưởng không tốt đối với sức khỏe. Trước đây Hải Thượng Lãn Ông đã từng viết : “Có câu tham thực cực thân, bệnh từng khẩu nhập ta cần phải kiêng, muốn cho ngũ tạng được yên, bớt ăn mấy miếng nhịn thèm hơn đau”. Hay một câu khác: “Chết vì bội thực cũng nhiều, ngờ đâu lại có người nghèo chết no”.Trong một số tài liệu Y học hiện đại cũng đã nêu một trong những nguyên nhân gây nên viêm tụy cấp (một bệnh có tỉ lệ tử vong khá cao) là sau khi ăn một bữa ăn thịnh soạn. Đối với người già và những người bị bệnh tim mạch không nên ăn quá no, quá nhiều những thức ăn khó tiêu, nhất là vào buổi tối vì khi ấy dạ dầy căng to, đẩy cơ hoành lên chèn ép vào tim, tim làm việc nhiều trong tình trạng ấy dễ xảy ra tai biến nguy hiểm.

Đối với rượu bia còn cần đề phòng rượu bia giả, nhái nhãn mác, chất lượng không được kiểm duyệt, không rõ nguồn gốc xuất xứ. Nhưng với rượu thật, bia xịn thì cũng chỉ nên uống trong một chừng mực nhất định. Khác với thức ăn thường, khi uống rượu, cơ thể không phải “tiêu hóa rượu” mà rượu được hấp thu rất nhanh, khi xuống đến đoạn đầu của ruột non, 80% rượu đã được hấp thu vào máu, đến các tổ chức, kích thích hệ thần kinh, hô hấp, tim mạch. Nếu uống nhiều sẽ gây nên hiện tượng “tửu nhập ngôn xuất” và đôi khi tửu nhập nhưng không chỉ có ngôn xuất mà đôi khi cả thức ăn cũng “xuất” theo (vì nôn mửa) chưa kể đến những phát sinh nguy hiểm như tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, hay chí ít cũng là những tai nạn giao thông khi đi ra đường sau khi uống bia rượu.

Cần chú ý đề phòng ngộ độc thức ăn!

Ngày Tết cũng là những ngày hay xảy ra ngộ độc thức ăn. Những món ăn chế biến sẵn như giò chả, bánh chưng, chè kho, thịt đông, mứt kẹo rất dễ bị ôi thiu hư hỏng  nhất là gặp phải trời nồm. Ngộ độc có thể do thức ăn bị nhiễm vi sinh vật gây bệnh (chẳng hạn như bị nhiễm vi khuẩn Samonella, E. Coli, các loại vi sinh vật gây bệnh truyền từ súc vật sang người : Các loại giun sán, lao,… Ngộ độc cũng có thể do nấm mốc (vi nấm)  và độc tố của nó chẳng hạn thực phẩm bị nhiễm nấm A. Flavus có độc tố aflatoxin, do thức ăn bị biến chất (chẳng hạn do mỡ bị ôi khét sinh ra nhiều perocid), do bản thân thức ăn có độc (ví dụ như ăn phải nấm độc lẫn vào nấm hương) hay do những chất hóa học dùng tùy tiện trong quá trình chế biến, bảo quản thức ăn và các hóa chất bảo vệ thực vật lẫn trong rau củ quả, trong hải sản đông lạnh,…

Để phòng ngộ độc thức ăn có hiệu quả, cần loại bỏ thói quen mua dự trữ quá nhiều thực phẩm trước tết vì hiện nay gần như trưa chiều mồng một tết đã có nhiều thực phẩm hàng hóa, rau củ quả bầy bán rồi. Đối với những loại thức ăn nguội, chế biến sẵn như đầu giò, góc bánh chưng, các món xôi, nộm, dưa muối,… cần được kiểm tra cẩn thận trước khi dùng, nếu  nghi ngờ có các dấu hiệu ôi thiu hư hỏng thì cần loại bỏ ngay không nên “ tiếc”.

Ngoài ra, bát đĩa, cốc chén, thìa dĩa, xoong,  nồi trong ngày tết thường dính nhiều dầu mỡ, đường mật cần được rửa sạch sẽ bằng nước ấm, nước chuyên dụng và để nơi khô ráo tránh bụi, ẩm mốc, chuột bọ,…

Kính chúc quý vị độc giả có một cái Tết an toàn, hiệu quả trong ăn uống để  an khang thịnh vượng cả năm này.

PGS.TS.BSCC. Trần Đình Toán