Trong khoảng hơn 10 năm gần đây, các nước tiên tiến trên thế giới đã tập trung nhiều nguồn lực cho việc nghiên cứu ứng dụng Plasma lạnh trong các lĩnh vực như y sinh, hóa học hay nông nghiệp và hiện thực hóa trong các sản phẩm phục vụ sinh hoạt hàng ngày... SUCKHOENOITIET.VN mở chuyên mục về Plasma Y khoa. Trong loạt bài này chúng tôi mong muốn đem lại cho mọi người những thông tin quan trọng về khả năng chữa bệnh của plasma lạnh đã được các nhà khoa học trong và ngoài nước công bố trên nhiều tạp chí khoa học có uy tín trên toàn cầu.

Tia Plasma lạnh được ứng dụng trong y học tại nhiều nước trên thế giới

1. Giới thiệu

Năm 2005, plasma lạnh áp suất khí quyển – CAP, lần đầu tiên được sử dụng để điều trị lâm sàng tại CHLB Đức, mở ra kỷ nguyên của “thuốc plasma” (plasma medicine). Khái niệm “thuốc plasma” không phải huyết tương như vẫn thường được biết trong y học mà là một ứng dụng của plasma vật lý. Từ lâu, tính năng diệt khuẩn của plasma nóng hay plasma áp suất thấp đã được biết và sử dụng rộng rãi trong vệ sinh dịch tễ và và y tế. Tuy vậy, plasma nóng có thể làm hại đến mô xung quanh nên vẫn chỉ được dùng khá hạn chế trên người.

Để phát triển các thiết bị plasma lạnh áp suất khí quyển cần sự cộng tác liên ngành của các nhà vật lý, kỹ sư, hóa học, sinh học và các bác sỹ lâm sàng. Các sản phẩm của loại plasma này như electron, ion, hoạt chất, tia cực tím và nhiệt có thể điều khiển được hoặc thay đổi cho phù hợp với các ứng dụng.  Để ứng dụng trên con người yếu tố “an toàn” phải được đặt lên hàng đầu có nghĩa các thành phần của plasma phải tiêu diệt mầm bệnh một cách hiệu quả, kích thích liền vết thương nhưng đồng thời phải không gây ảnh hưởng xấu đến mô lành.

Hiện nay, có 3 hướng tiếp cận để tạo ra những thiết bị plasma lạnh này: Các nguồn plasma trực tiếp, nguồn plasma gián tiếp và một hướng tiếp cận mới là nguồn hỗn hợp (có ưu điểm điều trị diện rộng và hiệu quả với cả vết thương phức tạp).

Nguồn plasma hỗn hợp cho phép thực hiện được nhiều kỹ thuật khó, phức tạp và giá rẻ. Do tập trung nhiều nguồn lực nghiên cứu, plasma y tế đã có sự phát triển vượt bậc cả về khoa học và công nghệ, an toàn, hiệu quả mang lại nhiều triển vọng trong y học và lợi ích cho người bệnh.

2. Tác dụng của “thuốc plasma”

-  Tiêu diệt/ bất hoạt các vi sinh vật (kể cả vi khuẩn kháng thuốc)

- Phá hủy, ngăn chặn hình thành màng sinh học của vết thương mạn tính

- Kích thích tăng sinh mạch máu nuôi dưỡng đến mô

Khả năng plasma làm bất hoạt các vi sinh vật trên bề mặt tổ chức mà không làm ảnh hưởng đến các cấu trúc xung quanh đã thu hút được sự quan tâm của các bác sĩ. Thực tế có rất nhiều bệnh tật gây ra do nhiễm khuẩn trên da lành cũng như vết thương. Vì vậy, điều trị các vết thương chậm liền ở da trở thành một trong những đối tượng nghiên cứu đầu tiên của plasma y tế. Gần đây plasma cũng đã được chứng minh có tác dụng kích thích bổ sung tái tạo mô. Như vậy, plasma hỗ trợ chữa lành vết thương dựa trên một quá trình hai giai đoạn:

-   Tác dụng sát khuẩn để khôi phục lại khả năng sinh lý của quá trình liền vết thương.

-   Kích thích tái tạo mô và các quá trình làm liền thương khác không liên quan đến tác dụng khử trùng.

Hiệu quả sinh ra do Plasma tạo nên những thay đổi lên môi trường chất lỏng của các tế bào và mô dẫn đến những tác động sinh học.

-   Các hoạt chất chứa oxy (ROS) và các hoạt chất chứa nitơ (RNS/RONS) là những yếu tố quan trọng trong tác động sinh học mà plasma gây ra.

Môi trường Plasma có tác dụng diệt khuẩn và kích thích mô hạt tại vết thương

3. Ứng dụng làm liền thương của plasma lạnh

Những thử nghiệm lâm sàng đầu tiên sử dụng Plasma lạnh chủ yếu tập trung điều trị vết thương chậm liền. Các vết thương chậm liền ở trên bề mặt cơ thể, rất dễ tiếp cận với Plasma lạnh. Các vết thương chậm liền thường có nhiều vi khuẩn cả vi khuẩn kháng thuốc. Quá trình liền thương tại các vết thương mạn tính thường bị ảnh hưởng bởi quá trình viêm. Plasma có phổ diệt khuẩn rất rộng đã được nghiên cứu rộng rãi và chứng minh hiệu quả trên lâm sàng. Do tính chất vật lý của plasma nên khả năng hình thành kháng khuẩn hầu như không xảy ra. Vấn đề màng sinh học tại vết thương mạn tính dẫn tới vết thương lâu liền, không liền đang làm đau đầu các bác sĩ lâm sàng. Hiện nay có rất ít phương pháp có khả năng loại bỏ được màng sinh học. Vấn đề kháng thuốc kháng sinh đang ngày càng là thách thức cần phải được giải quyết trong thế kỷ 21.

Ở nhiều nước tiên tiến trên thế giới, thiết bị plasma lạnh đã vượt qua thử nghiệm lâm sàng và được hội đồng đạo đức cho phép tác động trực tiếp lên con người (Đức, Nhật Bản, Pháp, Mỹ,..) Cho đến nay, nhiều công bố khoa học cho thấy tia plasma lạnh điều trị làm liền thương hiệu quả cao và không gây hiệu ứng phụ. Nhiều thử nghiệm lâm sàng đã được tiến hành đều khẳng định plasma lạnh là một kĩ thuật mới trong điều trị vết thương. Máy SteriPlas của Đức đã được thử nghiệm lâm sàng trên 3500 bệnh nhân. Các thử nghiệm lâm sàng đều được công bố rộng rãi trên nhiều tạp chí khoa học có uy tín. Hiện nay trên thế giới, máy phát tia plasma lạnh đang trong quá trình thương mại hóa.

4. Plasma lạnh ở Việt Nam

Ở Việt Nam, công ty cổ phần công nghệ Plasma Việt Nam là đơn vị đầu tiên nghiên cứu sản xuất máy phát tia plasma lạnh ứng dụng điều trị vết thương. Máy PlasmaMed đã được hội đồng khoa học cấp Viện Vật lý, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam công nhận phát ra tia plasma lạnh với đầy đủ các đặc trưng vật lý cần thiết và tương đương với các thiết bị của các nước tiên tiến trên thế giới.

Máy PlasmaMed® đã được kiểm định các thông số vật lý tại Viện trang thiết bị và công trình y tế. Kết quả thử nghiệm tiền lâm sàng tại Viện Bỏng quốc gia, cho kết quả khẳng định tính năng an toàn và có tác dụng giảm độ nhiễm khuẩn trên vết thương rõ rệt; vết thương được xử lý bằng plasma có sẹo phẳng và chỉ bị co kéo nhẹ.

Hiện tại,  được phép của Bộ Y tế nhiều bệnh viện trên toàn quốc đã và đang ứng dụng công nghệ này như Viện Bỏng Quốc Gia; Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM; Bệnh viện Bạch Mai; Bệnh viện TW Huế; và Bệnh viện Nhân dân Gia Định BV Trung ương Huế, BV Chợ Rẫy, BV Nhi Trung ương, BV Phụ Sản Trung ương, BV Nội tiết Trung ương, BV Lão Khoa Trung ương, BV Trưng Vương TpHCM, BV Đa khoa Thanh Hóa, BV Nhi Thanh Hóa, BV Sản Nhi Bắc Ninh, BV Thủ Đức, BV Quận 8, BV Chấn thương chỉnh hình, BV 1A, BV 115.

Xu hướng mới trang bị máy PlasmaMed tại các bệnh viện

Kể từ sau khi Bộ Y tế ban hành Quy trình điều trị vết thương bằng Plasma (tại Quyết định số 898/QĐ-BYT ngày 15 tháng 03 năm 2017), đây là cơ sở pháp lý quan trọng để cho các bệnh viện, các cơ sở y tế triển khai ứng dụng công nghệ Plasma trong điều trị vết thương.

Với hiệu quả điều trị, chăm sóc vết thương vượt trội việc trang bị máy Plasma sẽ mang lại nhiều lợi ích cho cộng đồng, người bệnh.

Trang bị máy PlasmaMed vừa là một xu hướng nhưng cũng là một nhu cầu thực tế trong việc chăm sóc các vết thương, đặc biệt là các vết thương mạn tính, lâu liền.

Ứng dụng Plasma trong thẩm mỹ làm đẹp, không để lại sẹo

5. Lợi ích khi được điều trị bằng máy Plasma

-   Đây là phương pháp điều trị mới, hiệu quả

-   Làm sạch và khử trùng các bề mặt vết thương

-   Kích thích và tăng tốc làm lành vết thương: tái sinh mô, tăng sinh tế bào

-   Công hiệu nhanh loại bỏ các tác nhân gây bệnh, cả vi khuẩn đa kháng

-   Cho đến nay, không có tác dụng phụ hoặc kháng thuốc

-   Giảm đau, giảm ngứa và khó chịu, không cần gây mê

-   Không thấy có tổn thương của lớp da sâu hơn

-   Thấm sâu vào các nang lông và các khoang khác

-   Dễ sử dụng, chính xác đến từng điểm

-   Rút ngắn thời gian điều trị

Ứng dụng của Plasma: điều trị các vết thương cấp tính (bỏng, vết mổ, vết thương mới); các vết thương mạn tính như (loét đái tháo đường, loét guote, loét corticoid, loét do lì đè, loét do nằm lâu,…); ứng dụng trong da liễu để điều trị nấm, chàm,..; các ứng trong thẩm mỹ chữa mụn chứng cá, điều trị các vết chàm, sau phẫu thuật thẩm mỹ, sau các thủ thuật thẩm mỹ, làm đẹp,….

Ứng dụng Plasma trong điều trị loét mạn tính đái tháo đường đã tránh phải đoạn chi

6. Kết luận

Plasma lạnh có hiệu quả liền thương cao và không gây hiệu ứng phụ. Nhiều thử nghiệm lâm sàng đã được tiến hành đều khẳng định plasma lạnh là một kĩ thuật mới trong điều trị vết thương.

Nguyên lý của plasma lạnh dựa trên những việc làm thay đổi lên môi trường chất lỏng của các tế bào và mô dẫn đến những tác động sinh học và các hoạt chất chứa oxy (ROS) và tác động sinh học các hoạt chất chứa nitơ (RNS/RONS). Do vậy, hai lợi ích rõ rệt nhất của plasma thúc đẩy quá trình liền thương là: tác dụng diệt khuẩn khôi phục lại khả năng sinh lý của quá trình lành vết thương và kích thích tái tạo mô.

Trên thế giới có nhiều nước tiên tiến đã ứng dụng lâm sàng rộng rãi, thường quy tại các bệnh viện, mang lại hiệu quả rõ rệt.

Ở Việt Nam máy plasma lạnh - PlasmaMed đã được nghiên cứu và phát triển ứng dụng có được tính năng tương đương về vật lý và sinh học. Các thử nghiệm tiền lâm sàng và lâm sàng cho thấy sự an toàn, hiệu quả diệt khuẩn và làm liền thương rõ rệt. Hiện tại Bộ Y tế đã có quy trình điều trị bằng Plasma và đang khuyến cáo áp dụng trên tất cả các bệnh viện.

Ths.Bs. Đỗ Đình Tùng, TS. Đỗ Hoàng Tùng và TS. Nguyễn Thế Anh